Tweet
Prokopios iz VI veka piše: "Nekada imali su Sloveni i Anti zajedničko ime. Zvali su se Spori, verovatno zbog toga jer žive daleko razbacani i zauzimaju prostranu zemlju."
Iz ovih dvaju tekstova mnogi su zaključivali, da je srpsko ime prastaro slovensko ime, koje je bilo zajedničko svim Slovenima, dok su živeli u zajedničkoj praotadžbini. U istini iz ovih tekstova nije moguće povući tako dalekosežni zaključak. Što se tiče bavarskog geografa nije potpuno jasno, da li izraz Zeruiani u istini znači Srbi. Moglo bi značiti "Severjani", moglo bi biti pokvareno "Sarmati", moglo bi biti još koja druga pokvarena reč, a najverovatnije izgleda da je uistini hteo označiti "Srbe". Samo sigurno to nije. Osim toga potpuno je nejasan izvor ove njegove vesti.
Što se tiče Prokopija, izraz Spori mogao bi uistini da bude pogreška prepisivača iz "Sorbi" ili "Serbi", kao što je to zaključio Janko Šafarik a posle njega i mnogi drugi. Svakako je taj izraz misteriozan jer narod Spori, inače je nepoznat, a ako je u istini postojao u davnini narod sa takvim imenom, morao bi biti poznat i iz drugih izvora. Izraz Spori svakako je iskvaren, najlakše ga je ispraviti sa Srbi, ali, najposle, to je samo kombinacija za koju nemamo dokaza. Niderle misli, da je ova vest Prokopija samo veštačka kombinacija. Grčkom istoričaru bilo je poznato, da postoji između različitih slovenskih naroda i plemena, koji se pojavljuju pod imenom Sloveni, Anti, pa i pod drugim imenima, izvesna etnografska zajednica, pa je kombinovao zajedničko poreklo od jednog naroda, kome je dao veštačko ime: Bospori, kao živeći na Bosforskom moru. Skraćeno Bospori je Sporoi ili Spori. I to je moguće ma da ne baš vrlo verovatno. Za hipotezu da su se Sloveni u praotadžbini zvali Srbi nemamo dakle striktnog istorijskog dokaza, imamo samo dva velika teksta sa kojima se može dokazati izvesan, ma da ne veliki stepen ove verovatnosti.
Tako se predstavlja stvar ako posmatramo ove tekstove isključivo same, drukčije se predstavlja stvar ako gledamo na njih sa retrospektivom, tj. sa ovih vekova, u kojima se počinje pred nama otkrivati slika Slovenstva, te se pojavljuje srpsko ime kod različnih slovenskih naroda. Ako gledamo sa ovog gledišta, dobiju ovi tekstovi bavarskog geografa i Grka Prokopija puno više snage.
SEVERNI SRBI. — Prvi put pominju se Srbi u istoriji kod istinskog geografa Vibiusa Sekvestra, u VI veku, koji piše: "Albis Germanie, Suevos a Cerveciis dividit" — "Laba deli Sveve od Cervicia". Izraz Ceerveciis sigurno znači Srbi, jer Srbe nalazimo na Labi potpuno sigurno u prvoj polovini sedmog veka. Dalje jasan je izraz Svevi. Obično se to tumači "Švabe" i onda bi se reklo: Laba deli Švabe od Srba. Prema tome u to vreme germanske Švabe stanovali bi na levoj obali Labe, a desnu zauzimali bi Srbi. Teškoća je u tome, da je iz drugih izvora poznato, da su Švabe u to vreme stanovali prilično daleko od Labe. Srbe nalazimo brzo za tim istorijski utvrđeno na levoj obali Labe, pa nisu mogli u toku od nekoliko decenija preći Labu, odgurnuti Švabe, kolonizirati veliku prostranu zemlju te se na njoj naseliti. Mnogi slovenski slavisti izraz Svevi tumačili su zbog toga kao "Slavi" a onda bi se reklo: "Laba deli Srbe od Slovena". Srbi stanuju na levoj obali Labe, a na desnoj obali narodi koji nose zajedničko ime Sloveni. Ponovo je teškoća u tome, da su narodi poznati pod imenom Srbi stanovali na desnoj obali Labe do Odre, gde se nalaze još i danas, a glavna snaga Srba bila je baš na desnoj obali Labe. Najposle za našu raspravu nije glavno kako objasniti ove izraze. Glavno je fakt da Vibius Sekvester poznaje Srbe na Labi. U ostalom ovu teškoću moguće bi bilo objasniti tako da latinski geograf nije imao namere pa nije ni mogao opisati tačnu etnografsku granicu. On je samo hteo reći, da tamo negde na severu, na reci Labi, njenim pritokama, granica je između Švaba i Srba. Pri tome je granica mogla biti daleko na zapadu od Labe.
630. godine slovenski vladar Samo porazio je Franke i posle toga — piše nemački kroničar Fredegar — da se "srpski knez Dervan koji je slovenskog naroda te je pre bio podložan Francima, stupio na stranu Sama". Pitanje je, gde je vladao taj srpski knez Dervan. Sigurno nije bio vladar nad južnim Srbima, jer se iz cele veze vidi, da se odnosi na događaje u sadašnjoj Nemačkoj. Sloveni, koji su živeli na Istoku linije Laba Solava, do Karla Velikog bili su potpuno nezavisni od Nemaca. Srbi na Istoku od Solave bili su faktički od Nemaca podjarmljeni tek godine 927. Dakle sama primedba ne može se odnositi na Srbe, koji su živeli između Solave i Odre. Može da se odnosi samo na one Slovene, koji su živeli na zapadu od Solave, u kraju, koji je u to vreme bio pod vlašću Nemaca. Mi imamo potpuno sigurne dokaze, da su Sloveni, i to u većim masama, stanovali daleko preko Selave u sadašnjoj zapadnoj Nemačkoj. Tu imamo dokaz da su se oni Sloveni zvali Srbi ili bar da je nad njima vladao srpski knez Dervan.
Posle toga severni Srbi više od sto godina se ne pominju i to ne može da nas iznenađuje. Mi imamo samo izvore nemačkih letopisa a oni nisu pisali u naučne svrhe, oni beleže druge narode samo kad ovi dolaze u sukob sa Nemcima. U takav sukob došli su za vreme Karla Velikog 782 godine Srbi, koji su stanovali između Solave i Labe, napali su Turingiju i po njoj silno pustošili. Karlo Veliki bio je zauzet na drugim stranama, pa nije preduzeo protiv njih odlučne mere. 805 godine sin Karla Velikog kraljević Karol, napao je Srbe preko Solave i u ovim borbama pao je srpski knez Miliduh; ponosni srpski knez, kako ga naziva kronika. Nemci su protiv Srba osnovali dve turinške granične krajine sa središtem u Erfurtu i u Halštatu. 830 godine vodio je rat sa Nemcima srpski knez Tunglo, 839 godine pao je u teškoj borbi sa Nemcima knez Čemislav negde u blizini Lajpciga, 874 godine granični grof Ratulf pobedio je Srbe, ali definitivno Srbi između Solave i Labe bili su podjarmlzeni tek 928 godine a i posle toga oni su se još bunili protiv Nemaca.
Iz svih istorijskih podataka možemo zaključiti sledeće: Srpsko ime bilo je na severu, u sadanjoj Nemačkoj široko rasprostranjeno, ali ono nije strogo lokalizovano na jedno pleme ili narod. Od Karla Velikog Srbi u strogom značenju stanovali su između Solave i Labe. Slovenska plemena, koja su stanovala na levoj obali Solave i po Turingiji, koja su mnogo ranije bila podjarmljena od Nemaca, sigurno su bila etnografski vrlo blizu sa onim Slovenima, koji su stanovali između Solave i Labe, pa i kod njih se pominje da je vladao srpski knez Dervan. Sloveni na desnoj obali Labe, severno od čeških planina, između Labe i Odre, pojavljuju se pod imenom Milčana, a etnografski bili su istog naroda sa Srbima. Severno i istočno od Milčana stanovali su Lužičani, kod kojih se ne pominje srpsko ime, a Milčani i Lužičani su bili u tesnoj srodnosti sa Srbima. Ostaci Milčana i Lužičana sada se nazivaju Srbima, svoj jezik srpski, svoju narodnost srpska itd. Srpsko ime kod njih je duboko ukorenjeno. Bogoslavski misli, da Lužičani nekada nisu bili Srbi. Kad su Srbi izumrli, Nemci su počeli Lužičane nazivati "Wenden Serben". Od starih Srba prenelo se na njih ime i ostalo do danas. Ova kombinacija je nemoguća. Nemoguće je da se tako duboko ukoreni ime, koje im je bilo kasnije, za vreme ropstva dato od pobedioca. Srpsko ime morali su imati već odavna, ali za vreme borbi sa Nemcima pojavljuju se pod svojim lokalnim, imenom, jer su imali svoju državnu organizaciju.
Severno od Srba stanovala su plemena, o kojima raspravljaju slavisti da li su pripadali srpskoj ili lutičanskoj grupi, kao Stodorani ili Havelani, Moračani, Sprevljani itd. Svakako su ova plemena morala biti u tesnoj etnološkoj vezi sa Srbima i otvorila su prelaz ka Ljutičanima u pravom smislu, Ratarima,
ncima, Hižanima, i Črespenjanima, koji su tvorili savez Ljutičanske republike.Srpsko ime je bilo dakle najsilnije učvršćeno između Solave i Labe, srpska su bila i plemena dalje na istoku i na zapadu i na severu, mada se pojavljuju pod svojim plemenskim i političkim imenima.
Osim toga nalazimo srpsko ime tesno lokalizovano na izvesnim mestima. Na desnoj obali Labe pominje se prvi put 944 godine župa Serbište sada Zerbst. Ovaj kraj dobio je ime od Srba. Kod plemena Žitica na Labi postojao je grad Zurbici, koje ime isto tako dolazi od Srbi. Dalje se je Krajina na obalama Solave do češke granice zvala Strowe. Ovo ime zabeleženo je već godine 800. U kasnijim dokumentima zove se Zurba, Swurbelant, Sworbia. I ovo ime bez sumnje dolazi od Srbi, Srbija.
Imamo dakle srpsko ime tesno lokalizovano na izvesnim tačkama, imamo srpsku državu između Solave i Labe, imamo plemena Milčane i Lužičane, koji za vreme ratova sa Nemcima nisu u državnoj vezi sa Srbima i pojavljuju se pod svojim imenom, a srpsko ime je bez sumnje kod njih i onda bilo ukorenjeno. Dalje nalazimo srpsko ime i srpske kneževe takođe na levoj obali Solave.
Zemlje severnih Srba bile su za ono vreme snažno vojnički utvrđene i imale su veliki broj tvrđava i utvrđenih gradova. Bavarski geograf nabraja broj gradova po različnim slovenskim zemljama i tako primećuje, da su Lužičani imali gradova 30, Srbi gradova 50, Milčani gradova 30, Glomači 14, Moračani 11, Neletići 5. Dakle i srazmerno mali krajevi imali su veliki broj gradova, što svedoči o snažnoj vojničkoj organizaciji.
JUŽNI SRBI. — Kad se prvi put pojavljuje srpsko ime na Balkanu, ono se ne pojavljuje kao ime etnografske grupe, naroda ili plemena sa određenim geografskim i etnografskim granicama. Ono se pojavljuje fiksirano na izvesnim tačkama. Konstantin Porfirogenit piše o Srbima da su došli iz velike ili bele Srbije, koja se zove Bojka, a njihovi susedi su Franci i velika nekrštena Hrvatska. Oni su došli na Balkan i zamolili cara Iraklija da im da zemlju. Car im je dao zemlju u blizini Soluna. Ali ova zemlja nije im se dopala, pa su se vratili natrag ka Dunavu. Samo mali deo je ostao kod Soluna i osnovao varoš Serblije. Kad su ostali Srbi došli do Dunava, pokajali su se, pa su preko carskog namesnika u Beogradu zamolili cara da im da drugu zemlju. Car im je onda odredio Zahumlje, Konavlje i Travuniju, koja je zemlja bila opustošena od Avara i bez stanovništva. Tamo su se naselili i osnovali svoju državu pod knezom Mihailom Viševićem. A nepokršteni Srbi žive još sada kod reke Visle u kraju koji se zove Dicike.
Razume se da je i ovo pričanje vrlo konfuzno, nejasan odjek starih tradicija, te je izazvalo najrazličnije komentare i kombinacije. Konstantin je znao da se srpsko ime nalazi u blizini Soluna, srpska država pod Mihailom Viševićem postojala je na Primorju, u Zahumlju, Konavlju i Travuniji, čuo je odjek stare tradicije da su Srbi došli sa severa, negde sa reke Visle. Moguće da je čuo da se Srbi nalaze na severu kao veliki i snažan narod.
Srpsko ime nalazilo se dakle prema ovoj tradiciji u okolini Soluna i na Primorju, u sadašnjoj južnoj Dalmaciji i Hercegovini.
Osim toga srpsko ime nalazimo još na mnogim drugim tačkama. Ptolomaios i Peutingerska mapa, dakle izvori iz drugog do trećeg stoleća po Hristu pominju rusku stanicu Serbinom, Serbition, Servitio, na Savi, na putu između Sirmija i Salone Plinius pominje "Serretes" na Dravi. Sličnost imena je frapantna i iz toga bi sledovalo, da su neke srpske grupe već u to vreme prodrle preko Karpata do Save i Drave. Svakako slovenska kolonizacija na jug počela je da se razliva mnogo ranije nego u drugoj polovini VI veka. Ali iz ovih sličnih izraza ne možemo još konstruisati dokaze.
Potpuno sigurno nalazimo Srbe na različnim tačkama Balkanskog poluostrva već u počecima slovenske kolonizacije. Na granici Makedonije i Tesalije nalazila se naseobina Serblia ili Serbija, sadašnji Serfidže. Iz povelje cara Vasilija iz 1020. godine se vidi, da je tamo postojala samostalna srpska pokrajina sa srpskom biskupijom. Na različnim tačkama nalazimo fiksirano srpsko ime u Grčkoj, kao naseobinu Serbu u Arkadiji, Surpi i Servohia u Tesaliji, Serbianika u Korintu, Serebiani u Beratu, Serbiana kod Janjine, Serbota u Meseni, Serbeika u Lakedemonu, itd.
Niderle, koji navodi ove slučajeve, misli da su to fragmenti srpskog naroda, koji su se u toku velike seobe ocepili od srpskog debla i zalutali daleko na jug. Ova teorija je neodrživa, jer se ne slaže sa slovenskom etnografijom i lingvistikom, pa i istorija ne zna za takvo mešanje pojedinih plemena. Mogući su slučajevi kasnije kolonizacije i naseljavanja ratnih zarobljenika, na koji način su se stvarale enklave jednog plemena ili naroda među drugim plemenom ili narodom. Ali u slučajevima, gde imamo već iz prvih vekova vrlo slične podatke, da su se nalazili Srbi na teritoriji drugih slovenskih plemena, ne možemo ove Srbe smatrati kao fragmente srpskog naroda, koji su se kao enklave utisnuli među druga slovenska plemena.
Dalje imamo podatke da su se Srbi nalazili i u Bugarskoj.
Isto tako već u sedmom veku pojavljuju se Srbi u maloj Aziji, u okolini Nikomedije i Nikeje. Postojala je biskupija Gordosrba čije se ime nalazi već u starom spisku grčkih biskupija od sv. Epifanija iz VII veka. Mnogo kasnije, u počecima XIII veka nalazimo u Maloj Aziji zabeleženo ime "Servohorija" — srpska pokrajina. Ime Gordosrba — Velika Srbija i srpska pokrajina svedoče najbolje da je broj Srba u Maloj Aziji bio prilično veliki. Ovi Srbi kasnije su igrali znatnu ulogu u borbama Grka sa Arabljanima. Ovi Srbi mogli su u Malu Aziju doći verovatno iz okoline Soluna ili iz Grčke.
Srpsko ime nalazimo dakle na Balkanu lokalisano na različnim tačkama i kod različnih slovenskih plemena. Ovo ime nalazimo na Donjem Vardaru, na reci Bistrici, na različnim tačkama u Grčkoj, nalazimo ga čak u Maloj Aziji, a pre svega na Jadranskom Primorju, na obali od Neretve do Kotora i u unutrašnjosti ove zemlje. Mi ne nalazimo srpsko ime kao ime jednog slovenskog plemena, koje je sa ostalim plemenima došlo na Balkan. Ovo ime nalazimo kod različnih slovenskih plemena. Sloveni Konavlja i Travunije sigurno već onda bili su dijalektički različni od Slovena na donjem Vardaru i na Bistrici i od makedemonskih plemena Milinaca i Jezeraca, ili od onih Slovena koji su kasnije dobili bugarsko ime. Ovo srpsko ime suviše je staro i suviše rasprostranjeno, da bi mogli sve slučajeve, gde se nalazi, izjasniti kao kasniju kolonizaciju. Isto tako ne možemo objasniti da su se fragmenti srpskog naroda nekada tako cepali od svog debla i mešali sa drugim plemenima, a onda cele vekove sačuvali svoje ime.
To je zagonetka, koju dosadašnje teorije nisu mogle objasniti.